Επίσκεψη Ερντογάν: Η επικίνδυνη αποστολή Τσίπρα και Παυλόπουλου

του Σταύρου Λυγερού  – 

Αν μη τι άλλο, η επίσημη επίσκεψη του Ερντογάν καινοτόμησε, δημιουργώντας νέα διπλωματική πρακτική. Είναι, ίσως, η πρώτη φορά που δύο πλευρές εκθέτουν on line μπροστά στις κάμερες τις αντιτιθέμενες θέσεις τους. Και μάλιστα πριν βρεθούν πίσω από κλειστές πόρτες και διερευνήσουν τα περιθώρια συγκλίσεων, ή τουλάχιστον υιοθέτησης μίας κοινής ρητορικής που να δημιουργεί την ελπίδα προσέγγισης.

Το πλαίσιο της επίσκεψης διαμορφώθηκε με το καλημέρα. Με πρωτοβουλία του Προέδρου της Δημοκρατίας, η υποδοχή του Τούρκου ομολόγου του στο Προεδρικό Μέγαρο εξελίχθηκε σε ανοικτή αντιπαράθεση. Ο Παυλόπουλος εξέθεσε αναλυτικά τις ελληνικές θέσεις, απαντώντας εμμέσως πλην σαφώς σε όσα είχε πει ο Ερντογάν στη συνέντευξή του στον Σκάι. Το γεγονός αυτό υποχρέωσε και τον Τούρκο πρόεδρο να εγκαταλείψει τις σημειώσεις του με τη σύντομη τυπική αντιφώνηση και να μπει κι αυτός στην ουσία, εκθέτοντας τις πάγιες θέσεις της Άγκυρας και για τα ελληνοτουρκικά και για το Κυπριακό.

Όπως προαναφέραμε, ο τρόπος που εξελίχθηκε η υποδοχή στο Προεδρικό Μέγαρο είναι καινοφανής. Δεν έχει υπάρξει κάτι ανάλογο στο παρελθόν. Προφανώς, ο Παυλόπουλος εμπνεύσθηκε από την ιστορική προσφώνηση του προκατόχου του Κωστή Στεφανόπουλου στο δείπνο κατά την επίσκεψη του προέδρου Κλίντον στην Αθήνα.

Δημόσια αντιπαράθεση

Το κλίμα είχε χαλάσει λόγω της συνέντευξης του Ερντογάν. Όπως είχα φανεί και από σχετική δήλωση του κυβερνητικού εκπροσώπου, η κυβέρνηση δεν έκρυβε τη δυσαρέσκειά της. Αντίστοιχο ήταν το κλίμα και στο Προεδρικό Μέγαρο. Ο Παυλόπουλος είχε ενημερώσει την κυβέρνηση πως θα έδινε μία πρώτη απάντηση, αλλά ούτε το Μέγαρο Μαξίμου ούτε το υπουργείο Εξωτερικών ανέμεναν πως τα πράγματα θα εξελίσσονταν έτσι όπως εξελίχθηκαν.

Στην πραγματικότητα, η δημόσια αντιπαράθεση σφράγισε την επίσκεψη Ερντογάν και οριοθέτησε εξαρχής και τις συνομιλίες Τσίπρα-Ερντογάν. Με τον τρόπο αυτό συρρίκνωσε τα περιθώρια για ελιγμούς. Αυτός είναι ο λόγος που –σύμφωνα με πληροφορίες– η κυβέρνηση αιφνιδιάστηκε και δυσφόρησε με τον χειρισμό του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Δεν είχε, βεβαίως, κανένα περιθώριο ούτε να εκφράσει τη δυσφορία της και πολύ περισσότερο να διαφοροποιηθεί από τη γραμμή Παυλόπουλου. Επί της ουσίας, άλλωστε, δεν διαφωνεί. Αυτά που είπε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι οι εθνικές θέσεις. Η κυβέρνηση ενοχλήθηκε, επειδή κατόπιν αυτού η επίσκεψη ουσιαστικά εγκλωβίσθηκε εξ αρχής σ’ ένα ανελαστικό πλαίσιο.

Από τη στιγμή, άλλωστε, που ο Έλληνας πρόεδρος εξέθεσε δημοσίως και με ξεκάθαρο τρόπο τις ελληνικές θέσεις ήταν δεδομένο πως ο Τούρκος ομόλογός του θα απαντούσε αναλόγως. Και θα εξέθετε τις γνωστές τουρκικές θέσεις για όλο το φάσμα των διμερών προβλημάτων. Έτσι ακούστηκαν μέσα στην καρδιά του ελληνικού κράτους οι τουρκικές διεκδικήσεις. Ο Ερντογάν, μάλιστα, φρόντισε να διευκρινίσει πως δεν θα έλεγε αυτά που είπε εάν δεν υποχρεωνόταν. Με τον τρόπο αυτό επέρριψε την ευθύνη για την εξέλιξη στον Έλληνα ομόλογό του.

Σε προκαθορισμένο πλαίσιο

Όταν στη συνέχεια ο Ερντογάν πήγε στο Μαξίμου, οι εκεί εκατέρωθεν δηλώσεις κινήθηκαν στο αναμενόμενο συμβατικό μήκος κύματος. Εκεί κυριάρχησε η ρητορική περί της ανάγκης προσέγγισης και όχι η αντιπαραθετική έκθεση των εκατέρωθεν εθνικών θέσεων. Ειπώθηκαν αυτά που και οι δύο πλευρές είχαν συμφωνήσει να πουν.

Όταν, όμως, ήρθε η ώρα της κοινής συνέντευξης Τύπου και αφού είχαν προηγηθεί οι διμερείς συνομιλίες, οι Τσίπρας και Ερντογάν δεν είχαν περιθώριο να ξεφύγουν από το πλαίσιο που είχε οριοθετήσει η δημόσια αντιπαράθεση Παυλόπουλου-Ερντογάν. Έτσι, υποχρεώθηκαν να συνεχίσουν στη γραμμή της ανοικτής διπλωματίας. Κάθε ηγέτης όχι μόνο εξέφρασε τις θέσεις της χώρας του, αλλά και μπήκε σε κριτικό σχολιασμό αυτών που είπε ο συνομιλητής του, δημιουργώντας ένα πραγματικά νέο μοντέλο συνομιλιών κορυφής.

Με την εξαίρεση του προσφυγικού-μεταναστευτικού, φάνηκε καθαρά ότι η χρόνια ελληνοτουρκική διένεξη δεν πηγάζει από εμμονές, αλλά από αντικρουόμενα εθνικά συμφέροντα. Αυτό επιβεβαιώθηκε και μάλιστα δημοσίως και με ξεκάθαρο τρόπο, γεγονός που τελικώς μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμο. Δεν είναι μόνο ότι διαλύει υπαρκτές αυταπάτες. Είναι και ότι τοποθετεί τις διμερείς σχέσεις σε ειλικρινή και καθαρή βάση.

Έτσι όπως εξελίχθηκε η επίσημη επίσκεψη Ερντογάν, αποδεικνύεται πως το ζητούμενο δεν είναι τόσο το να εκβιαστούν συμβιβασμοί που πρακτικά είναι ανέφικτοι, αλλά να αναζητηθούν τρόποι η θερμοκρασία να διατηρείται χαμηλά. Για την ακρίβεια, υπάρχει χώρος με την λειτουργία ανοικτών καναλιών επικοινωνίας να αποφεύγονται μη αποφασισμένες εντάσεις και κυρίως οι όποιες εντάσεις να παραμένουν ελεγχόμενες. Αυτός, άλλωστε, είναι και ο κεντρικός στόχος της κυβέρνησης τουλάχιστον για το ορατό μέλλον.